ป่าชุมชนวัดคีรีวงศาราม
โสภณ เปียสนิท
...............................................
วันเด็กแห่งชาติวันที่ 11 มกราคม 2546 ผมรู้สึกดีใจที่ได้เข้าร่วมประชุมกลุ่มอนุรักษ์ป่าวัดคีรีวงศารามกับคณะกรรมการผู้มีใจรักป่าอีกหลายท่าน โดยมอบภาระการนำลูกน้อยวัยสามขวบเศษร่วมกิจกรรมวันเด็กในที่ต่าง ๆ ให้กับคุณแม่ (ของลูก) ทำหน้าที่แต่เพียงลำพังในภาคเช้า
การประชุมเกี่ยวกับการอนุรักษ์ป่า เตือนความทรงจำเก่า ๆ ได้อย่างดี เมื่อปี 2537 ผมเดินทางมาเป็นครูครั้งแรก ที่ “ราชมงคลวังไกลกังวล” ถนนหน้าวิทยาเขต ที่เขต 3 (ราชมงคลมีทั้งหมด 4 เขตครับ) เขาพิทักษ์ เพิ่งจะเป็นถนนราดยางใหม่ ๆ นานสองนาน กว่ารถยนตร์หรือรถมอร์เตอร์ไซด์จะวิ่งผ่านมาให้เห็นสักคัน ว่าจ้างรถเข้ามายังต้องต่อรองราคาเนื่องจากคนขับอ้างว่าเป็นค่าความเสี่ยง เพราะครั้งกระนั้นเส้นทางนี้ดูเดียวดายไร้เป็นนิจ
มีเหตุการณ์ประทับใจเกี่ยวกับความเป็นป่าอย่างน้อยสามครั้ง เช้าวันหนึ่ง ฟ้าเพิ่งจะหมาดฝน หลังจากคืนฟ้ารั่วฝนพรมพรำอย่างต่อเนื่องจนรุ่งสางจึงหยุดไป ผมถึงที่ทำงาน บนอาคาร 6 ชั้น 3 เวลา 7.30 นาฬิกา ฟ้าด้านทิศตะวันออกมีลำแสงผ่านม่านเมฆรำไรทาบทุ่งหญ้าด้านหลังอาคาร ผมมองทุ่งหญ้าฉ่ำฝนด้วยความประทับใจ ใกล้ต้นเสือหมอบที่กำลังออกดอกสีขาวบานสะพรั่ง ราวก้อนเมฆสีขาวโพลน แม่ไก่ป่ารูปร่างปราดเปรียวกำลังคุ้ยเขี่ยดิน เรียกลูกน้อยสี่ตัวให้กินอาหารบนขุยดิน ผมไม่เคยเห็นไก่ป่าในสภาพที่เป็นธรรมชาติอย่างนี้มาก่อนเลยในชีวิตสามสิบกว่าปี
อีกครั้งเป็นความประทับใจในแง่ลบ เช้าวันหยุดวันหนึ่งผมตื่นแต่เช้าลุกขึ้นวิ่งออกกำลังกาย ตามเส้นทางด้านหน้าวิทยาสู่เขาช่องประดู่ ทางไปอำเภอใหม่ มอร์เตอร์ไซด์เก่า ๆ คันหนึ่งจอดอยู่ข้างทางในระยะไกล นึกในใจว่าเจ้าของคงจอดทำธุระอย่างใดอย่างหนึ่งตามประสาลูกบ้านป่า ใกล้เข้าไปจึงได้เห็นเจ้าของเดินออกจากป่า ในมือหิ้วขาหลังกระต่ายป่าสองตัวห้อยหัวมาที่รถ ผมจำไม่ค่อยจะได้ว่าผมทักทายไปว่าอย่างไร แต่ที่แน่ ๆ ผมมีโอกาสสบตากระต่ายที่ตายตาไม่หลับไปแวบหนึ่ง สมองวิ่งวนอยู่สองด้านระหว่างความดีใจที่เจ้าของรถมีอาหารกิน ในขณะที่อีกมุมหนึ่งผมสงสารกระต่าย ทั้งเป็นกังวลว่าอีกไม่นานคงจะไม่มีที่ให้กระต่ายป่าได้วิ่งเล่น
และอีกครั้ง ผมเดินซื้อของในตลาดสด ผ่านร้านขายผักหลากหลายชนิด ในกระด้งข้างแผงมีร่างของสัตว์ดำเกรียมหลายชนิดวางรวมเป็นกอง จึงสอบถามได้ความว่า เป็นสัตว์ที่ตายจากไฟไหม้ป่าเมื่อคืนที่ผ่านมา ใช่ครับ เมื่อคืนที่ผ่านมาผมยืนมองไฟไหม้เขาหินเหล็กไฟจากหน้าต่างบ้านพักอยู่นานสองนาน เปลวไฟลามเลียจากเชิงเขาขึ้นบนยอดเขา หลายจุดหลายทิศทาง สัตว์คงวิ่งหลบไฟทางโน้นบ้างทางนี้บ้าง ในที่สุดเมื่อไฟล้อมไว้ทุกด้าน วิ่งไปทางไหนก็เจอ เลยต้องจบชีวิตลง ดังที่เห็น
ไม่แปลกนะครับที่ทุกวันนี้ผมไม่ได้เห็นไก่ป่า ไม่ได้ยินเสียงขัน ไม่ได้เห็นกระต่ายป่าอีกเลย ทั้ง ๆ ที่อยากเห็น และตอนนี้ผมมีความคิดต้องการรักษาความเป็นธรรมชาติดังที่เคยเป็นเคยมีไว้ให้ลูกของผมได้เห็น เหมือนที่ผมเคยเห็น อยากให้ลูกหลานภายในชุมชนรอบ ๆ หัวหินได้มีป่าไม้ร่มเย็น สัตว์ป่า พันธุ์ไม้ ไว้ให้ศึกษาใกล้ ๆ เพื่อปลูกฝังความรักธรรมชาติไว้ตั้งแต่ยังเล็ก
ถือเป็นโอกาสดีนะครับ ที่ผมได้ร่วมประชุม “กลุ่มอนุรักษ์ป่าวัดคีรีวงศาราม” ความหวังที่ผมจะได้เห็นป่าและสัตว์ป่าอันเป็นของชุมชนเพื่อชุมชน โดยชุมชนจุดประกายขึ้นแล้วริบหรี่รำไร ยังครับยังไม่สว่างมากจนถึงขนาดจะส่องทิศทางให้ชัดเจนได้มากนัก แต่ก็เป็นจุดเริ่มต้นที่น่าสนใจ
หลวงพ่อเจ้าอาวาสท่านได้กรุณาเริ่มต้นเล่าให้ที่ประชุมได้ทราบว่า ท่านได้รอนแรมมาจากต่างถิ่นเมื่อประมาณห้าปีมาแล้ว ในขณะที่วัดกำลังถูกทอดทิ้ง เจ้าอาวาสองค์เก่าลาสิกขาไป ชาวบ้านปล่อยหน้าที่การดูแลวัดให้เป็นภาระของทางวัด ที่ดินของวัดซึ่งแต่เดิมเป็นที่สาธารณะกำลังถูกบุกรุกเข้าครอบครองโดยเอกชน โดยใช้ช่องโหว่ของเครือข่ายอำนาจรัฐอย่างได้ผล ท่านพยายามรักษาวัด รักษาที่ดิน รักษาป่ารอบวัดไว้เพื่อให้เป็นสาธารณสถานของชุมชนโดยรอบตลอดมา
ท่านได้เล่าถึงปัญหาไฟไหม้ป่าว่ามาจากสาเหตุอันเป็นความจงใจของคน ที่ปรารถนาผลประโยชน์ระยะสั้น มิใช่มาจากสาเหตุตามธรรมชาติ ส่งผลกระทบต่อวัดมาก จนบางครั้งถึงกับลุกลามไหม้กุฏิทำกัมมัฏฐานของวัดที่ตั้งอยู่รอบนอกวัดลึกเข้าไปในป่า ป่าไม้ค่อย ๆ เสื่อมโทรมมากขึ้นทุกปี ไก่ป่าบนเขาวัดคีรีวงศารามมีห้านิ้ว ด้านหน้าสาม ด้านหลังสอง อันเป็นลักษณะแปลกไปจากไก่ป่าทั่วไป ปัจจุบันเหลือน้อยร่อยหรอ กระต่าย และนางอายที่เคยมีอยู่ ตอนนี้ก็หายหน้าไปแทบไม่ได้พบ
หลายปีที่ผ่านมาท่านได้พยายามปลูกต้นไม้หลายชนิด โดยเฉพาะอย่างยิ่งประเภทที่ทนแดดทนร้อน เช่นต้นลั่นทม (ลีลาวดี) ต้นประดู่ ต้นมะขาม ว่านบางชนิด มะกอก ในแต่ละปีดูเหมือนว่าจะเหลือไม่ถึงครึ่งหนึ่งที่ได้ลงทุนปลูกไป นั่นหมายถึงว่าภูเขาในบริเวณนี้ไม่อาจฟื้นฟูให้เป็นป่าที่สมบูรณ์ได้โดยง่าย
เมื่อสรุปกันว่าปัญหาสำคัญที่สุดคือไฟ ดังนั้นวิธีแก้ไขประการแรกสุดจึงพุ่งเป้าไปที่การป้องกันไฟ โดยการรณรงค์ให้ชุมชนรอบ ๆ รู้ถึงคุณค่าของป่า ปัญหาของไฟ และโทษของการไม่มีป่าอย่างเร่งด่วน ด้วยความเชื่อที่ว่า ป่านั้น ถ้าหากเราไม่เข้าไปทำลาย ปล่อยให้เจริญเติบโตไปตามปกติ ก็สามารถเติบโตได้เองปีละมิใช่น้อย
ที่ประชุมลงมติให้ช่วยกันสำรวจเส้นทางเพื่อทำแนวกันไฟในโอกาสต่อไป โดยกำหนดแบ่งงานจัดทำ “แนวกันไฟ” ไว้สามส่วน สำหรับสามกลุ่ม ที่คาดว่าเราจะสามารถขอความร่วมมือได้ คือ กลุ่มโรงเรียนหัวหินวิทยาคม กลุ่มทหารจากค่ายสมเด็จพระสุริโยทัย และกลุ่มนักศึกษาจากสถาบันเทคโนโลยีราชมงคลวิทยาเขตวังไกลกังวล โดยทุกกลุ่มจะเชิญตัวแทนกลุ่มชาวบ้านที่อยู่อาศัยรอบ ๆ และใกล้เคียงผู้มีความรักป่า เข้าร่วมให้การสนับสนุนมากเท่าที่จะสามารถทำได้
งานต่อมาคือส่งตัวแทนพบปะผู้ที่คิดว่ามีส่วนเกี่ยวข้องที่คิดว่าอาจจะมีส่วนทำให้เกิดไฟป่าขึ้นโดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์ เพื่อชักชวนเข้าร่วมโครงการอนุรักษ์ป่าของเรา
งานต่อจากนี้คือการช่วยกันปลูกป่า จากบทเรียนของหลวงพ่อ และจากการสำรวจพบว่าพันธุ์ไม้ที่จะปลูกจะต้องทนต่อความแห้งแล้งอย่างที่สุด ดังนั้นจึงช่วยกันคัดสรรพันธุ์ เตรียมพันธุ์โดยใช้เรือนเพาะชำภายในวัด ซึ่งหลวงพ่อเจ้าอาวาสออกปากอนุญาตด้วยความยินดี พันธุ์ไม้เช่นต้นลั่นทม ต้นประตู่ ลั่นทม โพธิ์ ไทร แจง มะขาม มะกอก และไม้อื่น ๆ อีกหลายอย่างที่มีคุณสมบัติทนแล้งจึงอยู่ในเป้าหมายของกลุ่ม
วางงานกันไว้ว่าจะจัดตั้งกลุ่มอนุรักษ์ป่าชุมชนให้มั่นคงถาวร และขยายกลุ่มให้กว้างขวางยิ่งขึ้น ควบคู่กับการ “ให้ความรู้คู่ความรัก” ป่าให้มากยิ่งขึ้น ระหว่างเวลาเหล่านี้กลุ่มต่าง ๆ จะผลัดเปลี่ยนหมุนเวียนกันปลูกพันธุ์ไม้ลงในพื้นที่อย่างต่อเนื่องเพื่อฟื้นฟูป่าขึ้นอย่างรวดเร็ว
หลังจากการประชุมเพื่อการอนุรักษ์ในวันเด็กหนึ่งวัน ผมเดินทางจากบ้านพักราชมงคลเยื้องวัดคีรีวงศารามสำรวจพื้นที่ด้านหลังเขาช่องประดู่ โดยแยกขวาตัดขึ้นสันเขาตรงศาลเจ้าด้านขวามือตามเส้นทางหินขรุขระ พบสำนักสงฆ์เล็ก ๆ มีพระอยู่หนึ่งรูป มีเต้นท์และเสนาสนะชั่วคราวเป็นที่พักอาศัย ได้คุยกับสาธุชนผู้ศรัทธาในพระพุทธศาสนาที่ได้การต้อนรับผมด้วยความยินดี ผมแอบดีใจว่าได้กลุ่มอนุรักษ์เพิ่มโดยง่าย ๆ อย่างน้อยผมมีความเชื่อมั่นว่าวัดอยู่ที่ไหนป่าต้องอยู่ที่นั่น
งานอนุรักษ์ป่าครั้งนี้ผมไม่รู้ว่าป่าจะเพิ่มได้มากน้อยเพียงใด แต่อย่างน้อยผมยังมีความหวังว่างานอนุรักษ์ป่าที่ได้ดำเนินการไปแล้วจะเป็นเหมือนกับการปลูกความรักป่าไว้ในใจของเพื่อนร่วมงานและกลุ่มเยาวชนและชาวบ้านจำนวนไม่น้อย
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น